YOXLAMA

YOXLAMA
Regional siyasət – Qafqaz

2023 27 aprel ( Cümə axşamı ) 08:33:56

Mehman Əliyev

Son günlər “MİTSK”-ın ixtisarı güclərinin beynəlxalq leksikonunda ən çox xatırlanan – azərbaycanın aprelin 23-də Hakyari çayı üzərindəki sərhəd körpüsünün yaxınlığındakı Laçın yolunda nəzarət-buraxılış məntəqəsi təsis etdikdən sonra dondurulmuş AŞ-nin Minsk Qrupunun üzvü olan dövlətlərə çevrilib.

Bu tədbir Yerevanın bir gün əvvəl Ermənistan ərazisində körpünün kənarında yoxlama məntəqəsi quraşdırmaq üçün atdığı yekdil addımlara cavab kimi haqlı idi. Təbii ki, bu, qisasçı hərəkətlərin formal səbəbi idi. Bunun üçün Bakı xeyli vaxt idi ki, hazırlıqlar edirdi. Ermənistandan Qarabağa silah və hərbi texnika köçürmək problemi dəfələrlə qeyd olunurdu. Bu xəbər Qarabağda nəzarət-buraxılış məntəqəsinin tikintisi ərəfəsində erməni minanında Azərbaycan hərbi vertolyotunun partladılması ilə bağlı güc tətbiq edib.

Yoxlama məntəqəsinin mövzusu ilin əvvəlindən aktuallaşıb. Belə ki, Ermənistanın “Hraparak” qəzeti xəbər verildi yanvarın 17-də “Qarabağ” separatçılarının lideri Araik Harutyunyanla “parlamentin deputatları” arasında qapalı görüşdə Qarabağ ermənilərinin məskunlaşdığı ərazi barədə məlumat verib. Harutyunyan deyib ki, Bakı Laçın koridorunun açılması ilə bağlı tələblər irəli qoyub. Bu tələblər belə görünür: Ruben Vardanyanın işdən çıxarılması, Kaşen mədəninin (Gyzylbulag) fəaliyyətinin dayandırılması, Laçındakı Rusiya nəzarət-buraxılış məntəqəsində rentgen skanerlərinin quraşdırılması və orada Azərbaycan nümayəndəsinin olması. Onlar Ermənistandan Qarabağa və geriyə yük daşımalarını nəzarətdə saxlasınlar.

Bundan başqa, 44 günlük müharibənin başa çatmasından sonra həyata keçirilən ağır hərbi texnikalar Qarabağdan çıxarılmalıdır.

Sonra erməni tərəfi tələbləri rədd etdi.

Lakin buna baxmayaraq, hətta nəzarət-buraxılış məntəqəsinin tikintisindən əvvəl Bakı Vardanyanın çıxarılmasına və mədəndə işlərin dayandırılmasına nail olmuşdur. Nəzarət-buraxılış məntəqəsi məsələsi, həmçinin Azərbaycanın Rusiyadakı nəzarət-buraxılış məntəqəsindəki nümayəndəliyinin məhdud iştirakından Azərbaycan Respublikasının tamamilə müstəqil nəzarət-buraxılış məntəqəsinə çevrilib.

Dondurulmuş Minsk Qrupunun iştirakçı ölkələrinin reaksiyası siyasi aksiomlarla – Fransanın nəzarət-buraxılış məntəqəsinin qurulmasını kəskin qınamaqdan tutmuş, Birləşmiş Ştatlar tərəfindən narahatlığın ifadəsinə qədər fərqləndi. Hər zaman olduğu kimi, Rusiya bu tədbirlərin həyata keçirilməsinə üstünlük verib üçcildlik “10 noyabr 2020-ci il tarixli Bəyannamə”nin, Ermənistan və Azərbaycan arasında 44 günlük müharibənin sessasiyası haqqında. Lakin, ümumiyyətlə, hər şey Laçın koridoru boyunca hər iki istiqamətdə mal və insanların sərbəst hərəkətini təmin etmək üçün enmişdi.

Bu gün Ermənistan və Azərbaycan, müharibənin bitməsinin iki ildən çox davam edəndən sonra suverenliyin və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasına dair sülh sazişi imzalamaması səbəbindən üçtərəfli bəyannamə müharibədən sonrakı dövrdə Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin yeganə nizamlayan sənədidir.

Bu sənədin məntiqi nöqteyi-nəzərindən Azərbaycan öz öhdəliklərini pozmayıb və indiyədək Laçın yolunda hər iki istiqamətdə dinc malların və insanların hərəkətini təmin edib. Üçtərəfli Bəyanata əsasən, “Azərbaycan Respublikası hər iki istiqamətdə Laçın koridoru boyunca vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hərəkətinin təhlükəsizliyinə təminat verir”.

Müharibədən sonrakı tarix təsdiq edir ki, bu cür təhlükəsizlik təmin edilib və yolun bu hissəsində nəqliyyat vasitələrinin və insanların məhv edilməsi və ya onlara ziyan vurulması halları baş verməyib. 2020-ci ildə müharibə başa çatdıqdan sonra 292 azərbaycanlı işğaldan azad edilmiş Azərbaycan torpaqlarında minalar partlatdığı halda, onlardan 51 nəfəri həlak olmuşdur. Bəyanatın mətnindən aydın olur ki, yol hərəkəti təhlükəsizliyi məsələsinə məhz Azərbaycan tərəfindən tapşırıq verilib. Bəyanata əsasən, koridor boyunca Rusiya qoşunları yeridilir ki, bu da Azərbaycanın bu yol üzərində birbaşa nəzarətinin tanınması deməkdir.

Lakin “Naxçıvan”ın Azərbaycanın qalan hissəsi ilə nəqliyyat əlaqəsinin açılması ilə bağlı Bəyanatın zəruri təminatlarından biri hələ də yerinə yetirilməyib. 9-cu bənddə deyilir ki, “Hər iki istiqamətdə vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin maneəsiz hərəkətini təşkil etmək məqsədi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları ilə Naxşıçevan Avtonom Respublikası arasında nəqliyyat kommunikasiyasının təhlükəsizliyinə təminat verir. Nəqliyyat kommunikasiyaları üzərində nəzarəti Rusiya FSB-nin Sərhəd Xidməti orqanları həyata keçirilir”.

Yerevan açıldıly bu öhdəliyi müxtəlif bəhanələr altında sabotaj edir. Bu MG Co-Chair ölkələrinin məzəmmət və narahatlıq mövzusu deyil.

Yaxın vaxtlarda Laçında nəzarət-buraxılış məntəqəsinin yaradılmasının nəticələrini görəcəyik. Gözləmək lazımdır ki, bu yeni vəziyyətdə azərbaycanlı eko-aksiyaçılar 4 aydır ki, ictimai nəzarət-buraxılış məntəqəsi kimi fəaliyyət göstərdikləri yolda fəaliyyətlərini məhdudlaşdıracaqlar. Onu da gözləmək lazımdır ki, “YOXLAMA” faktoru Bakı ilə təmaslarda erməni tərəfinin konstruktivizm dərəcəsini artıracaq.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan erməni cəmiyyətinə, xüsusilə də Qarabağa beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi Ermənistan əhalisi olan Qarabağı tanıdığı reallıqların tanınmasının zəruriliyi barədə daha çox və daha inamla öyüd-nəsihət verir. Aprelin 18-də Ermənistan parlamentində çıxış edən Paşinyan qeyd edilmişdir ki, o, azərbaycanla sülh müqaviləsinin mümkün qədər tez bir zamanda bağlanmasına səmimi qəlbdən çalışır. “Mən təsdiq etmək istəyirəm ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır. Biz gözləyirik ki, Azərbaycan da Ermənistan SSR-in bütün ərazisini Ermənistan Respublikası kimi tanımaqla eyni şeyi edəcək”.